Trong dòng chảy lịch sử của dân tộc, Thanh Hóa là vùng đất của nhiều triều đại quân chủ phong kiến; là đất “thang mộc” của các bậc quân vương. Đây còn là mảnh đất với nhiều sản vật quý hiếm. Trong số ấy có thể kể đến sản vật Sâm Báo “dâng vua”, “tiến chúa” ở Thanh Hóa.
Tương truyền được vua, chúa săn tìm
Các triều đại phong kiến đã nhận xét Sâm Báo là “Đại Việt đệ nhất danh sâm”. Sách “Thanh Hóa Vĩnh Lộc huyện chí” của Lưu Công Đạo viết: “Nước Nam có nhiều Sâm, chỉ có Sâm đất Biện Thượng công hiệu hơn hẳn các nơi khác. Dùng nhân Sâm ở núi Báo nhiều hiệu nghiệm kỳ lạ”. Sâm Báo là loài sâm được dùng để dâng vua, tiến chúa từ nhiều trăm năm trước. Bộ sách “Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam” nhận định, Sâm Báo đặc biệt quý hiếm và xếp vào dòng Sâm Bố Chính.
Những giai thoại về các đời vua, chúa sử dụng Sâm Báo được người dân nhắc nhớ và tự hào. Thắc mắc vì sao cây Sâm Báo mọc tại núi Báo lại được xem là cực kỳ quý hiếm phần nào được lý giải.
Tương truyền vào năm cuối thế kỷ XIV, Hồ Quý Ly cho xây Thành nhà Hồ ở động An Tôn, thuộc Vĩnh Ninh, trấn Thanh Đô (xã Vĩnh Long ngày nay) làm kinh đô. Trong một lần đi khảo sát việc xây thành, ông chứng kiến một nhóm thợ làm việc ngày đêm không biết mệt mỏi.
Đích thân ông tìm hiểu và được biết nhóm thợ này người làng Biện Thượng, xã Vĩnh Hùng, huyện Vĩnh Ninh, thuộc trấn Thanh Đô. Họ có sức khỏe cường tráng là do dùng một thức uống nấu từ củ cây sâm trên núi Báo. Ông liền cho thành lập một nhóm chuyên đi săn tìm loài cây sâm quý; ban lệnh cấm người dân sử dụng, nhằm thu lượm cây sâm phục vụ cho công cuộc xây dựng thành.
Sau này, cây Sâm Báo trở thành nước uống, cây dược liệu quý hiếm dùng để chữa bệnh và là thực phẩm bổ dưỡng chuyên dùng trong cung nhà Hồ, được coi là sản vật quốc gia trong vương triều nhà Hồ và thời chúa Trịnh, vua Lê sau này.
Khôi phục sản vật “dâng Vua – tiến Chúa” năm nào
Bằng tình yêu với cây Sâm Báo, doanh nhân Văn hóa Trần Đức Minh (Chủ tịch Triso Group) đã nghiên cứu, thử nghiệm, chăm sóc, nhân giống và phát triển cây Sâm Báo hơn 5 năm ròng. Ông dành nhiều công sức để tìm kiếm những cây sâm thuần chủng trên núi Báo.
Ông Minh và cộng sự phối hợp cùng các nhà khoa học của Viện Dược liệu Trung ương và bà con nông dân trên địa bàn huyện Vĩnh Lộc thực hiện quá trình nhân giống, nghiên cứu mẫu đất, mẫu nước… nơi cây sâm quý sinh sống trên núi Báo để nắm bắt được đặc tính sinh trưởng của cây, gieo trồng Sâm Báo trên diện rộng.
Quá trình gieo trồng cây Sâm Báo, Tập đoàn Triso không ít lần thất bại, cây sâm chết hàng loạt. Tuy nhiên “Qua nhiều lần gieo trồng, thử nghiệm không thành, chúng tôi đã tích lũy được kinh nghiệm quý báu để tạo ra quy trình trồng Sâm Báo khoa học từ khâu làm giống lấy hạt, bảo quản, xử lý hạt, trị bệnh và triển khai trồng đồng loạt Sâm Báo trên đất Vĩnh Lộc.”, ông Trần Đức Minh chia sẻ.
Ông Trần Đức Minh và sản phẩm làm từ Sâm Báo
Nhờ những thành quả đó, ngày 22/10/2018, Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa đã ký quyết định phê duyệt Dự án phát triển cây Sâm Báo ở xã Vĩnh Hùng, huyện Vĩnh Lộc giao cho Công ty Cổ phần Dược liệu Triệu Sơn (Trực thuộc Tập đoàn Triso). Dự án này có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và du lịch tại địa phương cũng như toàn tỉnh Thanh Hóa.
Hiện nay, Sâm Báo có các dòng sản phẩm như: Đồ uống (nước tăng lực Sâm Báo, nước uống bổ dưỡng, rượu Sâm Báo, trà, cafe Sâm Báo); Thực phẩm bảo vệ sức khỏe (viên nang); Mỹ phẩm (dưỡng thể, mặt nạ, kem bôi, dưỡng da, sữa tắm, nước hoa)... Sản phẩm hỗ trợ chữa bệnh dạ dày từ cây Sâm Báo cũng đang được Triso Group nghiên cứu và phát triển.
Sâm Báo được kỳ vọng là thức quà mang đậm hồn cốt của xứ Thanh và đất Việt, bên cạnh đặc sản nem chua, bánh gai, chè lam… Theo định hướng phát triển, Sâm Báo được định vị là sản vật quốc gia được du khách trong nước và quốc tế tin dùng.
Lê Duyên
